Asgari ücret(lin)in garip halleri

     Malum Asgari Ücret Tespit Komisyonu Aralık ayında toplanacak ve 2021 yılının asgari ücretini belirleyecek. Bakan Selçuk Plan ve Bütçe Komisyonundaki 2021 bütçesi görüşmelerinde “bu yıl asgari ücretin tüm tarafların uzlaşısı ile tespit edilmesini diliyorum" dedi.
     Asgari ücret 2020 yılı için brüt 2 bin 943 lira, net 2 bin 324 lira 70 kuruştur. TÜRK-İŞ’e göre Eylül-2020’de dört kişilik ailenin açlık sınırı 2.448 TL ve yoksulluk sınırı da 7.973 TL’dir. Bu durumda 2020 asgari ücreti açlık sınırının altında.
     Bunlar bilinenler. Gelin bizdeki uygulamalara bir de Avrupa Birliği politikaları ve uygulamaları çerçevesinde bakalım.

     AB üyesi ve adayı ülkelerde asgari ücret
     Şekil 1’de 2010 ve 2020 Haziran aylarında AB üyesi ve adayı ülkelerdeki asgari ücret Avro cinsinden gösterilmektedir. Sarı sütunlar 2010, mavi sütunlar 2020 ücretlerini ve yeşil tireler de 10 yıldaki artış hızlarını göstermektedir. Dikkat ederseniz kırmızı dikdörtgen içerisinde gösterilen Türkiye dahil aday ülkelerin 2020 ücretleri AB üyesi ülkelerin çok altındadır. Ayrıca, asgari ücret 10 yıllık süre içerisinde sadece Türkiye ve Yunanistan’da (Greece) düşmüş.
     Benim dikkatimi Hırvatistan’daki (Croatia, yeşil dikdörtgen) yıllık % 4  oranındaki asgari ücret artışı çekti. Bu artışla 2010 yılında aylık 350 Avro olan asgari ücret 2020 yılında 500 Avroyu geçmiş. Hırvatistan 2005 yılında Türkiye ile birlikte AB ile tam üyelik müzakerelerine başladı ve 2013 Temmuz’unda tam üye oldu. AB’nin kurumları ve kuralları Hırvatistan ekonomisine yaramış. Oysa Türkiye’deki kurumsal yapı bu süreçte erozyona uğradı. AB üyeliği için keşke demeli miyiz?

     Yalnız ve güzel ülkem
     Şekil 2’de asgari ücretin % 105’inden daha az ücret kazananların oranı gösterilmektedir. Türkiye bu oranda maalesef açık ara öndedir. 2010 yılı itibariyle çalışanların % 45’i yakını asgari ücret civarında kazanmaktadır. Şekil 2’de Türkiye’nin 2020 verisi bulunmamaktadır. Onu da ben söyleyim; asgari ücretli çalışanların toplam içerisindeki oranı % 43’dür. Dikkat ederseniz AB üyesi ülkelerde asgari ücret civarında maaş alanların oranı giderek düşmüş.

     Kurumlar ve kurallar
     Bu gelişmelerde AB’nin çalışma hayatını düzenleyen kurumların ve kuralların etkisi büyüktür. Bu düzenlemelerin hepsini açıklayacak değilim. 28 Ekim 2020 tarihinde AB Komisyonu yeterli asgari ücretin gerçekleştirilmesi konusunda bir düzenleme önerisi yayınladı (Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on adequate minimum wages in the European Union, Brussels, 28.10.2020 COM(2020) 682 final).
     Asgari ücretin korunması
     AB Üyesi Devletlerin tamamında asgari ücret mevcuttur. 21 ülkede yasal asgari ücret vardır ve 6 Üye Devlette (Danimarka, İtalya, Kıbrıs, Avusturya, Finlandiya ve İsveç) asgari ücret koruması yalnızca toplu sözleşmelerle sağlanmaktadır. Yine de Üye Devletlerin çoğunda, işçiler asgari ücreti koruyan düzenlemelerdeki yetersizliklerden ve/veya boşluklardan olumsuz etkilenmektedir. Komisyon bu eksikliği tamamlamak ve asgari ücretin yeterli hale gelmesini temin etmek amacıyla bu düzenlemeyi önerdi.
     Önerilen Direktif, AB'de asgari ücretlerin yeterliliğini artırmayı ve işçilerin asgari ücret korumasına erişimi için bir çerçeve oluşturmayı hedeflemektedir. Düzenleme yasal asgari ücretin şu unsurları içermesini öngörmektedir: asgari ücret konusundaki ulusal düzenlemeler istikrarlı ve açık biçimde tanımlanmalıdır; düzenli ve zamanında güncellenmelidir; istişare mekanizmaları oluşturulmalıdır.
     Ulusal düzenlemeler en azından asgari ücretin satın alma gücünü, brüt ücretlerin ve bunların dağılımının genel seviyesini, brüt ücretlerin büyüme hızını ve işgücü verimliliği gelişmelerini içermelidir.  Ayrıca, Üye Devletler, yasal asgari ücretlerin yeterliliğinin değerlendirilmesine rehberlik etmek için gösterge niteliğinde referans değerler kullanmalıdır.
     Uluslararası düzeyde yaygın olarak kullanılan yeterlilik göstergeleri (öneğin Kaitz endeksi) asgari ücreti medyan ücretle veya ortalama ücretle karşılaştırmaktadır.Buna ek olarak, Avrupa Konseyi’nin geliştirdiği insana yakışır yaşam standardı, net asgari ücreti net ortalama ücretle karşılaştırmaktadır.  Asgari ücret ve yoksulluk riski oranı arasında da karşılaştırmalar yapılmaktadır.
     Toplu pazarlık
     Daha da önemlisi Direktif önerisi asgari ücretin toplu pazarlık ile belirlenmesini istemektedir. Bu çerçevede,  Üye Devletler, sosyal ortakların ücret belirleme konusunda toplu pazarlık yapma kapasitesini geliştirmeli ve ücretlerle ilgili yapıcı, anlamlı ve bilgili müzakereleri teşvik etmelidir.
     Son söz: AB Komisyonu Bakan Selçuk'un temennisini yasayla düzenliyor. Avrupa Birliği üyeliğine şüpheyle yaklaşan işçi sendikaları buna ne diyordur?