Mega projelerde önden yüklemeli gelir garantisi:Osmangazi Köprüsü

     Ulaştırma projelerinde sabit trafik ve fiyat üzerinden gelir garantisi verildiğini artık herkes biliyor.
     Örneğin bir köprüde sözleşmede öngörülen araç trafiği gerçekleşmediğinde; bütçeden (vergi mükelleflerinden tahsil edilen gelirlerden)  aradaki fark kadar garanti ödemesi yapılmaktadır.
     Kullanımını özendirmek amacıyla sözleşmede öngörülen ücretler düşürülmekte, bütçeden aradaki fark kadar katkı payı ödenmektedir. Geçişleri özendirmek için Osmangazi köprüsünde tahsil edilen ücretlerde KDV oranı da %18’den % 8’e düşürüldü.
     Garantiler döviz cinsinden verilmekte ve garanti edilen ücret ABD Tüm Kentsel Tüketici Fiyatları Endeksine göre güncellenmektedir. Ücretler dolardan TL’ye çevrilirken, 2 Ocak tarihli TCMB döviz alış kurları esas alınırdı. Son yıllarda kurlarda yaşanan hızlı artışlar nedeniyle ücretler yılda bir defa yerine iki defa güncellenmeye başlandı.
    Bu yazıda Osmangazi köprüsü örneğinde (önden yüklemeli) geçiş garantilerini ele alacağım.


     Garanti ücretler ve katkı payı
     Osmangazi köprüsünün 1. Sınıf araçlar için 2020 yılı tek yönlü güncellenmiş resmi ücreti KDV dahil 117,90, hariç ise 109,17 TL’dir.
     Sözleşmeye göre 2020 yılında olması gereken ücret ise 247,80 TL’dir. Bu durumda katkı payı 138,64 TL’dir. Garanti edilen 40.000 araç için her halûkarda 138 TL tutarındaki katkı payı milli bütçeden işletmeciye ödenmektedir. 
      Ayrıca, geçmeyen her araç için de sözleşmeye göre güncellenen araç başı toplam ücret de (247,80 TL) işletmeciye ödenmektedir. 
     Osmangazi örneği üzerinden devam edelim ve bunların dışında işletmeciye yapılan önden yüklemeli garanti ödemelerine bakalım.

     Kısmi kabul ve önden yüklemeli ödemeler
     Osmangazi köprüsü Gebze-İzmir otobanın bir bileşenidir. Sözleşmeye göre otoyolun toplam maliyeti sözleşme tarihindeki kurdan 6,5 milyar dolar* ve Osmangazi köprüsünün maliyeti de 1,2 milyar dolardır (projenin toplam  maliyetinin % 19’udur).
     Sözleşmeye göre yapım süresi 7 yıl ve işletme süresi de 15 yıl 4 aydır. Sözleşme kapsamında geçiş garantileri kesimlere göre değişmektedir. Aşağıdaki tabloda sözleşmeye göre verilen geçiş garantileri adet ve tutar bazında verilmektedir. Sözleşmeye göre 15 yıl 4 ay boyunca işletmeciye 10,4 milyar dolar  tutarında gelir garantisi verildi.



     Yapım maliyeti içerisinde payı % 19 olan Osmangazi köprüsünün işletmeciye verilen garantileri içerisindeki payı % 76’dır. Peki neden?  Gelin bu sorunun cevabını arayalım.
     Sözleşmeye göre yatırım süresinin 7 yıl olduğunu belirtmiştik. Yatırım bu süreden önce tamamlanırsa, aradaki fark işletme süresine eklenecektir. Yatırım gecikirse de aradaki fark işletme süresinden indirilecektir (ikinci seçeneğin uygulandığı bir proje duymadım).
     Sözleşmeye göre Gebze-İzmir projesinde kısmi kabul yapılması mümkündür.  Yatırım süresi sona ermeden tamamlanan kesim için  işletmecinin gelir tahsil etmesinin önü açılacak ve bu süre toplam işletme süresine de ilave edilecektir.
     Gebze-İzmir otoyolunun sözleşmesi 15/03/2013 yılında yürürlüğe girdi ve yapım işleri 15/03/2020 tarihinde tamamlandı. İşletme süresi de bu tarihte başladı ve sözleşme 15/07/2035 tarihinde sona erecektir. 
     Rasyonel fırsatçılık iş başında
     Her rasyonel işletmecinin yapabileceği gibi projenin yüklenicisi maliyet içerisindeki payı %19 ve gelir içerisindeki payı da % 76 olan Osmangazi köprüsünü öncelikle tamamladı.
     Köprü 01/07/2016 tarihinde işletmeye açıldı ve ana projenin işletme süresinin başlayacağı 15/03/2020 tarihine kadar geçen 1.351 gün günde; işletmeci 40.000 araç üzerinden ve ABD'deki enflasyona göre güncellenen ücretler üzerinden gelir tahsil etti.
     Bir kısmı kullanıcılardan, büyük kısmı da bütçeden karşılanan bu gelirlerin toplamı ise 2 milyar 148 milyon ABD dolarıdır.
     Bu tutar işletme süresi boyunca, işletmecinin  köprüden sözleşme dönemi boyunca tahsil edeceği gelirin üçte birine yakındır. 
     Sözleşmeye göre işletmenin sahip olması gereken özkaynak tutarı ise yaklaşık 1,3 milyar dolardır. Yani önden yüklemeli gelir tahsilatı, sözleşmeye göre konulması gereken özkaynaktan % 70 daha fazladır. 


     *Cumhurbaşkanı Erdoğan şu konuşmasında "projenin pek çok etabını tamamlandıkça hizmete açtıklarını" belirterek" kısmi kabulü işaret etmektedir. Ayrıca, aynı konuşmasında projenin maliyetini 11 milyar dolar olarak açıklamaktadır. Bu bilgiye göre yapım maliyeti sözleşmeye göre yaklaşık % 70 oranında artmış görünmektedir.
     Ancak, Gebze-İzmir otoyolunun resmi sayfasında yatırım maliyeti olarak hala sözleşmede yer alan ve hesaplamalarımda kullandığım tutar gösterilmektedir.