YİD Projelerinin Toplam Değerinin Tespiti: İstanbul-İzmir Otoyolu Örneği

      Gazetelerde yer aldığı biçimiyle Yap-İşlet-Devret (YİD) modeliyle yaptırılması öngörülen İstanbul-İzmir otoyolunun yapımı için proje sözleşmesi imzalandı ve temeli atıldı.  22 yıl 4 aylık işletme süresi olan proje toplam 6,5 milyar dolar (yaklaşık 11 milyar TL) bedelle/değerle Türkiye'nin en büyük YİD projesi olarak kabul edilmektedir.
      Gazetelerde yer alan bu bedel projenin aslında yatırım maliyetinin bedelidir. Proje bedelinden bahsedildiği zaman sadece yatırım maliyeti değil, işletme dönemi masraflarının da göz önünde bulundurulması gerekmektedir. YİD projelerinde işletmeciler, proje süresi içerisinde finansman masrafları dahil yatırım ve işletme dönemi harcamaları artı proje kârlarının tamamını tahsil etmeyi beklemektedir. İşletmecilerin elde ettiği bu gelirler (yatırım dahil) aynı zamanda projenin toplam bedelini/değerini temsil etmektedir (YİD projelerinin ayrıntılı değerlendirmesini "Altyapıda Kamu Özel İşbirliği Yöntemleri" isimli kitabımda bulmak mümkündür).
     Bu yazıda YİD projesi ile yaptırılan İstanbul-İzmir Otoyolunun toplam proje değerini hesaplamaya çalışacağım. Hesaplamada 23 Kasım 2010 tarihli Milliyet gazetesinde yer alan bir haberdeki haritayı (haritayı aşağıda görebilirsiniz) ve basında yer alan bilgileri kullanacağım.
     Proje dahilinde devlet işletmeci şirkete asgari trafik geçiş garantisi vermektedir. İstanbul-İzmir YİD projesi dört kesime ayrılmakta ve birinci kesimde (Körfez geçiş köprüsü ve Gebze-Orhangazi arası- 43 km) 40 bin, ikinci kesimde (Orhangazi-Bursa arası- 33 km) 35 bin, üçüncü kesimde (Bursa-Balıkesir arası- 125 km) 17 bin ve dördüncü kesimde (Balıkesir-İzmir arası- 176 km) 23 bin günlük otomobil geçişi garantisi verilmektedir. Otomobil için geçiş ücreti İzmit Körfez Geçişi Köprüsünde KDV hariç 35 dolar, otoyolda ise KDV hariç kilometre başına 0.050 dolardır.
     Bu bilgiler çerçevesinde 15,3 yıllık sürede projenin toplam gelirini (bedelini/değerini) hesaplamak için şu formülün kullanılması gerekmektedir (basitlik sağlamak amacıyla iskonto oranlarını göz önünde bulundurmuyorum) (bu yazı yazıldığı tarihte  basında yer alan bilgilere göre işletme süresi 22 yıl 4 ay idi. Yeni bilgiler eşliğinde bu süreye 7 yıllık yatırım süresinin dahil olduğu ortaya çıktı. bu durumda hesabı 15 yıl üzerinden yeniledim ve projenin toplam gelir garantisini  10,3 milyar $ olarak tespit ettim ve yazıyı da buna göre 13/7/2016 tarihinde güncelledim):

     Proje değeri= ücret * toplam kilometre * yıllık otomobil geçişi* işletme süresi

     Yıllık otomobil geçişini tam olarak bilmemekle beraber, devletin verdiği trafik geçiş garantisinden asgari otomobil geçiş sayısını ve dolayısıyla asgari proje bedelini/değerini hesaplamak mümkündür. Bu formüle göre hesaplanan asgari proje bedeli (ya da devletin üstlendiği garanti yükümlülüğü) 10,3 milyar ABD dolarıdır. Diğer bir deyişle Türkiye’nin en büyük YİD projesi olarak nitelendirilen İstanbul-İzmir otoyolunun toplam proje değeri, gazetelerde belirtilen proje (aslında yatırım) maliyetinden % 60 kat daha fazladır. .