Evrensel posta hizmeti ve posta tekeli üzerine gözlemler

 Ulaştırma ve Haberleşme Genel  Müdürlüğü'nün (UHGM) davetiyle 27-28 Ocak 2017 tarihinde  'Posta Hizmetleri Çalıştayı'na katıldım. Çalıştayda, kamu görevlileri, sektör temsilcileri ve akademisyenler 23.05.2013 tarihinde yürürlüğe giren 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanunu'nun ikincil mevzuatı hakkında görüş alışverişinde bulundu.

Sektör temsilcilerinin, diğerlerinin yanı sıra Çalıştay boyunca sıkça gündeme getirdiği hususlar evrensel hizmet fonunun finansmanı için lisanslı hizmet sağlayıcılarının net satış hasılatının % 2’'si oranındaki kesintinin ağırlığı ve evrensel hizmet sağlayıcısı olarak PTT'ye tanınan mektup tekelinin rekabet kısıtı yaratan ayrıcalığıydı.

Sektör temsilcileri dünya genelinde (!) olduğu gibi mektup tekelinin hemen kaldırılmasını teklif ederken; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı yetkilileri de AB örneğinde olduğu gibi mektup tekelinin kademeli olarak kaldırılmasını önermektedir.
Konu hakkındaki güncel bilgileri bir kez de burada paylaşayım. 
Başlayalım.

Evrensel Hizmet zorunluluğu
Evrensel hizmet zorunluluğu (EHZ)* görevlendirilen teşebbüsün posta hizmetlerinin tamamını veya bir kısmını bütün kullanıcılara kaliteli ve makul bir fiyatla sunması zorunluluğu şeklinde tanımlanabilir. Normal koşullarda, kâr maksimizasyonuyla çalışan bir posta şirketinin nüfus yoğunluğunun düşük olduğu kırsal alanları ve haberleşme gönderisini sıkça kıllanmayan düşük gelir gruplarını içerecek kadar geniş bir şebeke tesis etmesi beklenmez. Aksine, nüfusun yoğun olduğu ve posta/kurye/kargo gönderilerini daha çok kullananların yaşadığı büyük şehir merkezlerinde faaliyet göstermeyi tercih edebileceklerdir. Bu çerçevede,  vatandaşların haberleşme hakkını güvence altına almak adına kamu otoriteleri, en azından bir hizmet sağlayıcısını zarar edilen bölgelerde de posta hizmeti vermekle görevlendirlebilir. Ancak, bu haksız zararın finansmanına da bir çözüm bulunması gerekmektedir. 
AB düzenlemeleri
Gerekçesinde 6475 sayılı  Kanun'un kaynak aldığını söylediği AB düzenlemelerinde de evrensel hizmetin sağlanması öngörülmektedir. , ancak bunun yerine yeni finansman mekanizmaları geliştirildi. Ağırlık üzerinden tanımlanan posta tekeli (350 gramdan başlayan tekel hakkı son aşamada 50 gramdı) 1997-2013 arasında kademeli olarak kaldırıldı.Bunun yerine (i) doğrudan devlet yardımı, (ii) sektör içerisinde kurulacak bir fona hizmet sağlayıcılarının parasal katkısı ve/veya (iii)devletin belirli hizmet sağlayıcılarından belirli bölgelerde doğrudan hizmet satın alması yöntemi getirildi. (6475 sayılı Kanun ilk ikisini benimsedi, üçüncüsü yerine mektup tekelini tercih etti).
Uluslararası Posta Birliği
1874 yılında kurulan, halen 192 üyesi bulunan ve temel görevi uluslararası posta trafiğinin koordinasyonu olan  Uluslararası Posta Birliği, 2015 Ekim'inde evrensel hizmet konusunda üyeleri arasında  yaptığı bir araştırmanın sonuçlarını yayımladı. Bu araştırmaya göre;

• 30 ülke birden fazla finansman mekanizması kullanmaktadır.
• 60 ülke doğrudan devlet yardımı uygulamaktadır
• 35 ülkede evrensel hizmet sağlayıcısına posta tekeli hakkı tanınmaktadır.

Hatırlatmak için örneğin;

1. ABD'de kâğıt, manyetik bantlar, diskler gibi somut nesneler üzerinde yer alan ve bir bedel karşılığında belirli bir kişiye ve adrese gönderilen mesajlar;
2. Avustralya'da ulusal ve uluslararası gelen ve giden mektuplar (250 grama ve temel tarifenin (50 cent) 4 katına kadar olanlar)
3. Brezilya'da mektuplar, kartpostallar, toplu gönderiler (bulk mail), pul basımı ve posta havaleleri;
4. Çin'de, kapsamı merkezi hükümet (State Council) tarafından belirlenen mektuplar;
5. Kanada^da belirli istisnalar dışında 500 gram ağırlığa kadar mektuplar;

posta tekeli kapsamındadır.

• 25 ülkede özel bir evrensel hizmet fonu bulunmaktadır.
• 22 ülkede kârlı segmentlerden çapraz destek sağlanmasına izin verilmektedir.
• 2 ülkede evrensel hizmetten kaynaklanan zarar yerel idareler tarafından paylaşılmaktadır.
•  2 ülkede de tam rekabet koşulları geçerlidir.
• Araştırma kapsamındaki ülkelerin %52,8'inde evrensel hizmet sunucusunun fiyatlarının düzenlendiği, %24,9'unda düzenlenmediği belirtilirken; %22,3'üne ilişkin bilgi sağlanamamış durumdadır.

Son söz: Hak talebinde bulunanlar, hakları konusunda  çok çalışmalıdır.

*6475 sayılı Kanun 2 kg'a (20 kg'a) kadar olan posta gönderilerinin (20 kg.'ma kadar olan koli ve kargoların) kabulü, toplanması, işlenmesi, sevki, dağıtımı ve tesliminin bütün vatandaşlara eşit biçimde sağlanmasıdır. (Evrensel hizmet yönetmeliği için şu linki tıklayınız).